Białe damy i czerwone wstęgi, czyli mit o barwach narodowych

Od wielu lat w przy okazji Dnia Flagi RP oraz Święta Narodowego 3 Maja przez media wszelakie przewija się jedno znamienne zdanie:

• Damy wystąpiły wówczas w białych sukniach przepasanych czerwoną wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy biało-czerwone.*

Dotyczy ono twierdzenia, że „biało-czerwone barwy pojawiły się po raz pierwszy w charakterze barw narodowych w 1792 roku podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja”.* 

Autorem tego zdania jest heraldyk Alfred Znamierowski, który zamieścił je w swojej książce „Insygnia, symbole i herby polskie”, wydanej w 2003 roku. Z publikacji zdanie owo „pozyskane” zostało do tzw. domeny publicznej w Wikipedii, która stała się źródłem jego powszechnego cytowania. W niezmienionej treści zapis ten powtórzony został w 2016 roku w jego kolejnej książce „Orzeł Biały. Znak państwa i narodu”, adresowanej do młodzieży i dorosłych.*

Sformułowanie to odnajdziemy obecnie wszędzie — od prezentacji szkolnych, przez publikacje medialne, aż po oficjalne strony urzędów państwowych. Powielane na okrągło metodą copy/paste, bez podawania źródła i autora — także przez utytułowanych ekspertów — na trwałe zadomowiło się w powszechnej świadomości.

I tak przykładowo zdanie to, twórczo rozwinięte przez heraldyka Krzysztofa J. Guzka, też bez cytowania źródła pierwotnego (bo przecież to już „powszechna” wiedza) zamieszcza portal orlidom.pl Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego:

Jeszcze barwniej opisano to w artykule Roberta Szydlika — także uznawanego za heraldyka:

Niestety — przywołane treści mają się nijak do historycznego źródła. Pozwolę sobie zatem po roku powtórzyć — 3 maja 1792 roku w Warszawie miała miejsce uroczysta ceremonia położenia przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego kamienia węgielnego pod Kościół Najwyższej Opatrzności, którego budowę przyrzekli posłowie jako wotum wdzięczności za uchwaloną w 1791 roku konstytucję. 

Na patrona uroczystości wybrano św. Stanisława biskupa męczennika — patrona Królestwa Polskiego — którego święto liturgiczne specjalnie przeniesiono z 8 na 3 maja za zezwoleniem papieskim. Kolorem uroczystości była barwa czerwona, stanowiąca barwę wstęgi orderowej Orderu Świętego Stanisława, ustanowionego przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1695. Uroczystość porządkował ściśle ustalony ceremoniał. 

To z tego i tylko z tego właśnie powodu wskazano panom przyodzianie właściwego im munduru wojewódzkiego lub sukni orderowej z czerwoną wstęgą na wierzchu, natomiast paniom zaordynowano białe szaty oraz przyozdobienie ich pąsowymi szarfami i wstęgami. Wytyczne ceremoniału były jednoznaczne:

Szczegółowe omówienie „mitu” o pierwszym manifestacyjnym obwołaniu przez lud Warszawy A.D. 1792 barw biało-czerwonych, jako polskich barw narodowych, zamieściłem rok temu na portalu www.jakiznaktwoj.pl pod tytułem „Bajka o nienarodowych barwach w rocznicę 3 maja” (patrz: Aktualności 2016-1). Pozostaje zatem cierpliwie poczekać, aż eksperci zorientują się, że podawane przez lata treści nie tylko nie mają oparcia w oryginalnym materiale źródłowym — w dodatku nigdy przez nich nie wskazywanym — ale przede wszystkim są wyłącznie autorską „bajką” Alfreda Znamierowskiego, żeby nie powiedzieć konfabulacją.*****

Być może „opowiadacze bajek” zweryfikują swoje twierdzenia, wskazując prawdziwe źródło zmiany dotychczasowej narracji, albo też pójdą w zaparte, jak miało to miejsce w przypadku „odkrycia” faktu, że określenia godło w odniesieniu do herbu Orzeł Biały nie wymyślili komuniści, lecz zapis taki obecny był już w ustawodawstwie od 1919 roku. Jednak tym razem łatwo nie będzie — materiały źródłowe nie są wprost dostępne, więc trochę potrwa dotarcie do oryginalnych dokumentów. Życzyć zatem należy powodzenia i wytrwałości w samodzielnej pracy nad źródłami.