B!og, czyli Niecodziennik — słów i obrazków co nieco, od czasu do czasu.
Wszelkie zamieszczone na b!ogu materiały mają oparcie w faktach udostępnionych publicznie, a ich przywołanie oraz przedstawienie — zarówno wizualne jak i treściowe — może być rozumiane wyłącznie jako stwierdzenie ocenne i stanowi wyrażenie osobistej opinii. Treści publikowane są w ramach konstytucyjnego prawa do wolności wyrażania swoich poglądów (Art. 54 Konstytucji RP).
ANNO DOMINI 2018 (część 2)
• • •
Wedle średniowiecznej legendy orły nie umierały, lecz odradzały się przez wzbicie się ku słońcu, aż po oślepienie i spalenie piór, oraz przez zanurzenie w wodzie. Niech za noworoczne życzenia — także w kontekście jubileuszu odrodzenia Polski — posłużą słowa biblijnego psalmu:
Błogosław, duszo moja, Pana,
i całe moje wnętrze — święte imię Jego!
Błogosław, duszo moja, Pana,
i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach!
On odpuszcza wszystkie twoje winy,
On leczy wszystkie twe niemoce.
On życie twoje wybawia od zguby,
On wieńczy cię łaską i zmiłowaniem.
On twoje dni nasyca dobrami:
odnawia się młodość twoja jak orła.*
Orzeł, Bestiariusz z Worksop © Morgan Library & Museum
— 27 grudnia, w dniu wspomnienia świętego Jana Apostoła w Kościele Katolickim, błogosławi się wino?
Jeśli tego nie wiedzieliście — to już wiecie. A jeśli wiedzieliście to — Pijcie miłość świętego Jana!
Większość z nas wie, że święty Jan był najmłodszym z uczniów Chrystusa, synem Zebedeusza i Salome, bratem Jakuba, apostołem i opiekunem wspólnot pierwotnego Kościoła w Azji Mniejszej, autorem czwartej Ewangelii, trzech listów i Apokalipsy.
Mniej osób wie, że symbolem św. Jana jako Ewangelisty jest orzeł. Jednak już niewielu wie, że w ikonografii związanej ze św. Janem występuje także kielich z wężem. Tak, tak — dokładnie ten, który kojarzymy ze znaków aptek. Tak się bowiem składa, że Jan Apostoł jest od średniowiecza patronem cechu aptekarzy.
Wydaje się, że postoświeceniowa narracja skutecznie podmieniła średniowieczne źródło ikonograficzne na antyczne i w powszechnej świadomości „apteczny” kielich z wężem utożsamiony został z grecką czarą, służącą mitycznej Hygiei do karmienia węża. Hygieja z greckiej mitologii była córką Asklepiosa (Eskulapa), który przemienił się w węża po swojej śmierci. Dla jasności — laski z oplecionym wokół niej jednym wężem, która jest atrybutem Asklepiosa (Eskulapa), nie należy mylić z kaduceuszem Hermesa (Merkurego), czyli uskrzydloną laską, którą oplatają dwa węże.
Dlaczego jednak błogosławi się wino? Otóż zwyczaj ten jest echem wczesnochrześcijańskich apokryfów o życiu św. Jana Ewangelisty. Przekaz dotyczy opisu tzw. „próby trucizny”, której został poddany św. Jan. Jej różne wersje zostały zapisane w historycznych tekstach — jedne mówią o niej przy okazji spotkania św. Jana z cesarzem Domicjanem w Rzymie, co odnaleźć można w Dziejach świętego Jana, inne o wyzwaniu postawionym św. Janowi przez Aristodemusa, kapłana świątyni Diany w Efezie, która przywołana została w średniowiecznej Złotej Legendzie Jakuba de Voragine:
Kiedy św. Jan tak po całej Azji głosił słowo Boże, bałwochwalcy wznieśli rozruchy wśród ludu i zawlekli go do świątyni Diany, zmuszając, aby złożył jej ofiarę. A św. Jan dał im do wyboru, aby albo oni wezwawszy imienia Diany zburzyli kościół Chrystusowy, a wtedy on złoży bożkom ofiarę, albo też on wezwawszy imienia Chrystusowego, zburzy świątynię Diany, ale wtedy oni uwierzą w Chrystusa. Skoro większa część ludu zgodziła się na to, wszyscy wyszli ze świątyni, po czym Apostoł pomodlił się, a świątynia runęła aż do fundamentów; posąg zaś Diany rozpadł się na drobne szczątki.
Ale Aristodemus, kapłan bożków, wzniecił jeszcze większy rozruch między ludem, tak że gotowali się do walki jedni z drugimi. Wtedy rzekł doń Apostoł: "Powiedz, co mam zrobić, aby cię ułagodzić?" A on na to: "Jeśli chcesz, abym uwierzył w twego Boga, dam ci do wypicia truciznę, a jeśli nie wyrządzi co ona żadnej szkody, pan twój okaże się prawdziwym Bogiem". Na to Apostoł: "Zrób tak, jak powiedziałeś". Ale on: "Chcę — rzekł — byś przedtem widział, jak inni umierają, abyś się bardziej bał". Udał się tedy do prokonsula i poprosił, by mu dano dwu skazańców i tym na oczach wszystkich podał truciznę, a oni, skoro tylko wypili truciznę, wyzionęli ducha. Wówczas Apostoł wziął kielich i nakreśliwszy na sobie znak krzyża wypił całą truciznę, ale żadnej nie doznał szkody, za czym wszyscy zaczęli chwalić Boga.
Lecz Aristodemus powiedział: "Jeszcze nie jestem przekonany, ale jeśli wskrzesisz tych zmarłych, wyzbędę się wątpliwości i całkowicie uwierzę. Na to Apostoł poddał mu swój płaszcz. A on: "Na co mi dałeś swój płaszcz?" Apostoł odparł: "Byś chociaż tak zawstydzony porzucił swoją niewiarę". A on: "Czyż twój płaszcz ma sprawić, bym uwierzył?" Rzecze Apostoł: "Idź i połóż go na ciałach zmarłych z tymi słowy: »Apostoł Chrystusowy przysłał mnie do was, abyście w imię Chrystusa powstali«". A gdy tak uczynił, oni na tymże miejscu zmartwychwstali. Wówczas kapłan i prokonsul uwierzyli, Apostoł zaś ochrzcił ich wraz z ich rodzinami w imię Chrystusa, a oni wznieśli kościół ku czci św. Jana.
Na pamiątkę tego wydarzenia zwyczaj błogosławienia wina przeniesiony został jako jedno z sacramentalium do katolickiej tradycji liturgicznej. Spożywaniu wina towarzyszy formuła: Bibe amorem sancti Ioanni — Pij miłość świętego Jana.
Kielich św. Jana Ewangelisty — rewers dyptyku Hansa Memlinga © National Gallery of Art
Usłyszeć — zobaczyć — uwierzyć.
Ilustracja: • Jezus malusieńki © Aleksander Bąk
Po trzech miesiącach pracy gniazdo łotewskich bielików zostało odbudowane. Pozostaje zatem docenić efekt ich pracy i oczekiwać nowego lęgu na wiosnę.
Wiewiórki jednak donoszą, że kruki i wrony napisały list otwarty do Matki Natury alarmując, iż gniazdo może być źle przygotowane, gdyż jest za tanie i budowane tylko na jednym konarze — a dodatkowo czasu na ukończenie pracy przed rozpoczęciem gniazdowania jest za mało. Krukowate nie chciałyby co prawda nic wykrakać, ale ostrzegają przed katastrofą i sugerują oddanie im gniazda pod opiekę — najlepiej razem z przyszłorocznymi jajkami.
Natomiast Radio Ptasie nadało, że gniazdo to plagiat, gdyż pewien dudek z kukułką jednoznacznie potwierdzili, iż na ich oko układ gałęzi w konstrukcji gniazda przypomina do złudzenia grzędę z francuskiego kurnika. Dobrze poinformowane wiewiórki twierdzą jednak, że kukułka chciała tak naprawdę podrzucić do gniazda swoje jajo, a dudek wciąż czuje się wystrychnięty w przetargu na budowę gniazda.
A co bieliki na to? — Aquila non captat muscas.
PS. Wszelkie podobieństwo do realnych postaci, a także zaistniałych zdarzeń, jest absolutnie nieprzypadkowe i — co gorsza — zamierzone.
Ilustracja: • gniazdo bielika 14.09.-15.12.2018 — zrzut ekranowy z ukrytej kamery © dabasdati.lv, Latvijas Dabas fonds, Łotwa
Fakt, iż 13 grudnia, tyle że roku 1927, wprowadzony został nowy wzór herbu Rzeczypospolitej Polskiej nie jest powszechnie znany. Dlatego pozwoliłem sobie przywołać to wydarzenie w krótkiej rozmowie w czwartkowym Poranku Radia WNET.
13 grudnia 1927 roku, na mocy rozporządzenia Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, ustalono nowy wzór godła państwowego — herbu „Orzeł Biały” — według projektu Zygmunta Kamińskiego.1 Zastąpił on wizerunek herbu ustanowiony w 1919 roku. Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 Polska nie posiadała urzędowych symboli. Dopiero ustawą z 1 sierpnia 1919 roku ustalono oficjalne godła państwowe.2 Jednak z uwagi na trwającą wojnę i kształtowanie się granic Polski, znaki państwa uznano za tymczasowe. Gdyby bowiem Rzeczpospolita stała się państwem federacyjnym, np. unią trojga narodów, to w herbie widniałyby trzy godła: Orzeł Polski, Pogoń — godło Litwy i Archanioł Michał — godło Rusi. Z uwagi na upadek idei federacyjnej w herbie państwowym pozostało jedynie polskie godło — ukoronowany biały orzeł. Warto wspomnieć, że ustawa była wydana drukiem czarno-białym i nie zawierała wizerunku herbu, lecz jedynie jego opis, a wizerunek orła zamieszczony był w pieczęciach oraz na weksyliach. Barwne wizerunki pojawiły się dopiero w broszurze Ministerstwa Spraw Wojskowych, opublikowanej w roku 1921, choć także i tam nie zamieszczono wizerunku herbu.3
Przedstawienie orła było od początku krytykowane, zarzucano mu brak proporcji i przyciężkawą sylwetkę. Jak mówił poseł sprawozdawca ks. Kazimierz Lutosławski przy uchwalaniu ustawy w Sejmie:
- Pozostawiamy Radzie Ministrów na wniosek Ministra Kultury i Sztuki określenie szczegółów rysunku orła. W tym wzorze, który tutaj mamy, rysunek jest brzydki i nie sądzę, żebyśmy taki rysunek za właściwy uznali. Ustawa przesądza tylko parę szczegółów: że orzeł ma być orłem białym na czerwonem polu, ma mieć głowę zwróconą w prawo ma mieć złotą koronę, dziób i szpony i skrzydła podniesione.4
Decyzję o zmianach podjęto jednak dopiero w roku 1926 po tzw. „przewrocie majowym”. Opracowanie nowego wzoru herbu zlecono Zygmuntowi Kamińskiemu, profesorowi Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, a jednocześnie grafikowi, współpracującemu z żoną rzeźbiarką Zofią Trzcińską-Kamińską. Ich twórczy związek ma znaczenie, gdyż — tak jak powiedziałem w 2015 roku w radiowej Dwójce 5 — „orzeł Kamińskiego” ma nie tylko ojca, ale także matkę. Jestem bowiem od dawna przekonany, że plastyczne przedstawienie herbu z roku 1927 zawdzięczamy dłoniom pani Zofii.
Nie wszystkim jest wiadome, że Kamiński zaprojektował herb w dwóch wersjach. Jednak w wyniku urzędowych ingerencji wdrożono projekt przewidziany do okrągłej pieczęci, pomijając rysunek przeznaczony dla prostokątnej tarczy herbowej. Zaprojektowany symbol odróżniał się od poprzedniego nie tylko zmianami w obrębie detali, ale przede wszystkim nową stylistyką. Najważniejsze zmiany w stosunku do wzoru 1919 to:
- zmiana sylwetki orła
- zmiana korony z zamkniętej na otwartą
- dodanie przepaski zwieńczonej pięciopłatkowymi rozetami
Rozporządzenie z 1927 roku ustaliło także czerwień cynobru jako kolor składowy polskich barw.
Wizerunek orła spotkał się z krytyką, w szczególności za pozbawienie orła zamkniętej korony z krzyżem, a projektantowi zarzucano brak wiedzy heraldycznej i wstawienie w przepasce gwiazdek proweniencji masońskiej lub bolszewickiej. Sam Kamiński przyjmował to w milczeniu i tylko raz publicznie odniósł się do zarzutów w wywiadzie z roku 1928:
- Jeżeli chodzi o moje stanowisko w tej sprawie „godła”, mam zastrzeżenia, ale innej — kto wie, czy nie bardziej rzeczowej — natury. Oto trzeba było przyjąć parę typów ustalonego już godła w celu zastosowania go w formacie okrągłym — do pieczęci, i prostokątnym, ujętym w tarcze, dla szyldów, wywieszek, na cele przemysłowo-państwowe, koleje i t. d. Inny jest bowiem charakter ujmowania godła, wyobrażającego orła w płaszczyźnie zamkniętej, jak koło, inny w prostokącie, gdzie sama kompozycja układa się nieco inaczej. Inne też wymagania stawia materiał, w którym zostanie wykonany i lak, plastycznie uwypuklający ornamentalność, a emalia, czy zwykłe płaskie namalowanie, to są różnice dla mnie, jako artysty, zbyt dobitne, dlatego jedynem mojem zastrzeżeniem jest niestosowność utrzymania jednego i tego samego rysunku godła dla wszystkich celów i technik plastycznych. Różnice są coprawda niewielkie i być może dla laików byłyby wręcz niedostrzegalne, a przecież mnie, jako projektodawcę, — one rażą i trochę bolą…6
Należy tu dopowiedzieć, że podnoszona do dziś krytyka korony otwartej na głowie orła jest bardziej „ideologiczna” niż merytoryczna i wynika z pewnej niewiedzy. W heraldyce bowiem korona otwarta (corona aperta) to symbol państwowej suwerenności — w tym także królestwa. Korona zamknięta (corona clausa), zwieńczona sferą z krzyżem na wzór korony cesarskiej, jest symbolem osobistej niezależności władcy, wedle zasady: „król jest cesarzem w swoim królestwie” (rex in regno suo est imperator). Natomiast pięciopłatkowe rozety nawiązywały do wojskowych gwiazdek dystynkcyjnych i stanowiły formę uhonorowania Wojska Polskiego, a w szczególności Marszałka Piłsudskiego.
Nie wnikając jednak w cały kontekst historyczny oraz estetyczny, związany ze stworzoną przez Kamińskiego stylizacją, należy jednoznacznie powiedzieć, że wizerunek tego właśnie orła wrósł przez kolejne 90 lat głęboko w polską świadomość tożsamościową. Nie tylko przez kultywowaną ciągłość z II RP, ale także — a może w szczególności — przez ofiarę krwi tych wszystkich, którzy pod jego znakiem walczyli o niepodległość państwa i wolność jego obywateli. W moim osobistym przekonaniu Zygmunt Kamiński wywiązał się z postawionego mu zadania znakomicie, a zaproponowana wówczas stylistyka okazała się być ponadczasowa.
Pewne jest jednak, że projekt godła państwowego z roku 1927 nie został właściwie przełożony na odpowiednie pola eksploatacji. Podobnie jak bazujący na nim wzór Andrzeja Heidricha z roku 1990. Problem z odwzorowaniem określonego w nomenklaturze „wizerunku orła ustalonego dla godła” stanowił od samego początku bolączkę w zakresie użytkowym. Sam tego doświadczyłem z górą 25 lat temu (sic!), gdy w roku 1993 musiałem wykonać aplikację wzoru godła na potrzeby stoiska targowego Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa na Wystawie Gospodarczej Miast Polskich «InvestCity» na bazie niskiej jakości skanu dostarczonego z urzędu.
Konkretne działania w zakresie opracowania standaryzacji graficznej ustawowego wzoru podjąłem w roku 2008 i kontynuowałem przez ostatnie 10 lat. Po nadejściu «dobrej zmiany» rzuciłem hasło „Dokończmy dzieło Kamińskiego”, co zaanonsowałem w marcu zeszłego roku również na antenie Radia WNET 7 i we wpisie Tylko dla orłów 8 w Republice WNET. Dlatego traktuję jako wielkie zobowiązanie wobec Zygmunta Kamińskiego powierzenie mi przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego opracowania załączników graficznych do projektu ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej.
Praca trwa i mam nadzieję, że Zygmunt Kamiński — patrząc z nieba — będzie zadowolony.
1. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o znakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. 1927 nr 115 poz. 980
2. Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 roku o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1919 nr 69, poz. 416
3. Godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, MSW, Warszawa 1921 © Aleksander Bąk, archiwum własne 4. Sprawozdanie stenograficzne z 83 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 1 sierpnia 1919 r.
5. Nasze biało-czerwone. Barwy, godło, hymn, Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego, Polskie Radio „Dwójka”, 2 maja 2015 r. 6. Czem powodowałem się przy projektowaniu obecnego godła państwowego, Sztuka Złotnicza, Zegarmistrzowska, Jubilerska i Rytownicza”, 1928, nr 4, Biblioteka UW
7. Pochylmy się nad symbolami narodowymi, wnet.fm, 23.03.2017
8. Aleksander Bąk, Tylko dla orłów — dokończymy dzieła Kamińskiego, radiownet.pl, 23.03.2017
• Herb państwowy, Wzór nr 1 do rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 13 grudnia 1927 r., Dz. U. 1927 nr 115 poz. 980 © Aleksander Bąk, archiwum własne
• Flaga Naczelnika Państwa i Pieczęć wielka Rzeczpospolitej, w: Godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, MSW, Warszawa 1921 © Aleksander Bąk, archiwum własne
• Flaga urzędowa i pieczęć państwowa, wzór nr 5 i 9 do rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 13 grudnia 1927 r., Dz. U. 1927 nr 115 poz. 980 © Aleksander Bąk, archiwum własne • Godło, wzór na wystawę INVESTCITY'93, Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa © Aleksander Bąk, archiwum własne
Rocznica wprowadzenia stanu wojennego
Grafika wspomnieniowa dla tych, co pamiętają ten „beztelerankowy” niedzielny poranek. A dla tych, którzy nie tych czasów pamiętają dwa wyjaśnienia:
- TELERANEK to telewizyjny program dla dzieci i młodzieży emitowany w TVP od września 1972 roku w każdą niedzielę o godzinie 9:00
- WRON to Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, na wniosek której Rada Państwa wprowadziła w nocy z 12. na 13. grudnia stan wojenny na terenie całej Polski
Dla przypomnienia pamiętna czołówka programu:
Ilustracja: • Telewronek — grafika publicystyczna © 2013 Aleksander Bąk
• Teleranek — czołowka programu © TVP
Z informacji PWN: […] Plebiscyt na Młodzieżowe Słowo Roku 2018 rozstrzygnięty. Niekwestionowanym zwycięzcą tegorocznej, trzeciej edycji jest wyraz !dzban! Drugie miejsce zajęły epitety masny/masno, a trzecie — prestiż/prestiżowy. W pierwszej piątce znalazły się także — słowa zwycięskie z poprzednich edycji plebiscytu — XD i sztos. Dodatkowo, jury postanowiło wyróżnić także trzy oryginalnie zbudowane słowa — „zwyklak”, „normik” oraz „mamadżer”. W sumie, poprzez formularz na stronie sjp.pwn.pl wpłynęło prawie 10 tysięcy zgłoszeń. DZIĘKUJEMY!*
Co prawda rok 2018 jeszcze się nie skończył, ale w sumie można pokusić się także o próbę podsumowania tegorocznych wydarzeń z kategorii „sławnych inaczej”. Skoro zatem mamy już wybrane Słowo Roku — co prawda niby młodzieżowe, ale za to medialnie nośne — to dlaczego by nie nazwać nim wydarzenia, które w kontekście obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę, miało ewidentnie „dzbanowy” wydźwięk wizerunkowy.
A zatem za „Dzban roku 2018” uznaję rozpowszechnienie w mediach zarzutu dokonania przez profesora Zygmunta Kamińskiego plagiatu orła przy projektowaniu godła państwowego w roku 1927.
Dla jasności informuję, że powyższy epitet dotyczy wyłącznie opiniowanego faktu medialnego, a nie osób.
* Młodzieżowe Słowo Roku — plebiscyt Słownika Języka Polskiego PWN, Wydawnictwo PWN / facebook
Dzban © Gelinger / pixabay.com
Zygmunt Kamiński JEST autorem wzoru orła AD 1927
Niniejszym oświadczam, że wszelkie informacje głoszące, iżby wzór orła z godła państwowego Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1927 był plagiatem orła z plakiety Elizy Beetz-Charpentier „Paderewski” są nieprawdziwe.
Plakieta «I.J. Paderewski» została wyemitowana przez Mennicę Paryską na podstawie umowy prawno-autorskiej zawartej z Elizą Beetz-Charpentier w dniu 15. maja 1934 roku, o przekazanie na własność Mennicy Paryskiej jej autorskiego medalu „Paderewski”. Za przekazanie praw autorskich do medalu medalierka otrzymała 5.000 franków. Kopia umowy jest w moim posiadaniu.
W tym kontekście teza dr Jerzego Michty1 oraz wnioski Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego2, przywołane w artykule Orzeł nie taki polski, opublikowanym w Rzeczpospolitej z dn. 29. października 2018 r.3, oraz w jego elektronicznej wersji Godło Polski jest plagiatem? na portalu rp.pl4, są nie tylko niezgodne z prawdą, ale także głęboko krzywdzące osobę profesora Zygmunta Kamińskiego.
Wzywam wszystkie instytucje oraz osoby prywatne, które zamieściły nieprawdziwe informacje do ich usunięcia oraz zamieszczenia odpowiedniego sprostowania.
Dalsze powielanie tych informacji stanowić będzie naruszenie dobrego imienia oraz pamięci zmarłego profesora Zygmunta Kamińskiego i może wyczerpywać znamiona przestępstwa pomówienia (art. 212 KK).
1. Jerzy Michta, Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały — godło państwa polskiego w państwowej i terytorialnej heraldyce, Kielce 2017
1. Umowa na przekazanie na własność artystycznego medalu „Paderewski” — Kopia umowy pomiędzy Mennicą Paryską a Elizą Beetz-Charpentier, 15 maja 1934 r. © CAEF / Aleksander Bąk
Jerzy Michta: […] Tworząc średniowiecznego orła, wspólnie z plastykiem przeglądaliśmy bardzo dokładnie cały dostępny materiał ikonograficzny dotyczący Orła Białego, szczególnie ten zamieszczony w albumie poświęconym wystawie na Zamku Królewskim w Warszawie, w dniach od 26 czerwca do 19 października 1995 roku, wydanym z okazji 700-lecia Orła Białego jako herbu państwa polskiego. Zwróciliśmy wówczas uwagę na niezwykłe podobieństwo zamieszczonego tam rewersu medalu z Orłem Białym z 1924 roku, poświęconego pianiście i premierowi Ignacemu Janowi Paderewskiemu, z orłem Zygmunta Kamińskiego. Dalsze porównanie obu orłów utwierdziło nas w przekonaniu, że są to dwa identyczne wyobrażenia.1
[…] Porównując oba orły nie ma najmniejszej wątpliwości, że Zygmunt Kamiński w 1927 roku bardzo dokładnie przerysował orła rzeźbiarki francuskiej Elise Beetz-Charpentier z medalu z 1924 roku. Stąd nasuwa się logiczny wniosek, że od osiemdziesięciu pięciu lat posługujemy się godłem państwa polskiego, które namalował Zygmunt Kamiński, ale jego autorką jest wymieniona wyżej rzeźbiarka francuska. Na poparcie tej tezy, że Kamiński orła przerysował, świadczy równie brak jakichkolwiek szkiców i projektów wstępnych wykonanych przez niego do tego przedstawienia, jako godła państwa polskiego.2
Andrzej-Ludwik Włoszczyński: […] Profesjonalista pierwsze co robi to analizę obu artefaktów, a nie szuka źródeł, bo źródła to jedynie dodatkowe wsparcie. Przeanalizowałem oba artefakty z detalami i niestety domniemanie Michty jest prawidłowe, była mocna inspiracja bez wątpienia.3
[…] Abstrahując jednak od udowadniania źródłami — czy Kamiński miał styczność z wspomnianym medalem, czy też jej nie mógł mieć — warto porównać obie realizacje z czysto projektowego punktu widzenia.4
[…] Raczej trudno, patrząc na oba artefakty, mówić o zbieżności myślenia i przypadkowości, ze względu na zbyt dużą szczegółowość formy orła i jej nietypowość. Inspiracja wydaje się być, w tym układzie, daleko posunięta i o ile forma wykazuje bardzo duże podobieństwo, to już idea stojąca za nią jest w 100% identyczna. Jeżeli dodamy do tego dość ogólnikowe wypowiedzi Kamińskiego na temat inspiracji, bez wskazywania detalicznego tychże, mamy domniemanie graniczącą z pewnością, że tąże inspiracją była wyłącznie plakieta Elise Beetz-Charpentier z roku 1924.4
[…] Wniosek jaki nasuwa mi się z powyższego jest taki — zamiast kolejnego retuszowania naszego godła projektu Kamińskiego przyszedł chyba czas na zaprojektowanie herbu naszego państwa całkowicie od nowa, w zgodzie z zasadami heraldyki, ale jednocześnie w duchu oraz stylu wizualnym XXI wieku.4
Komentarz: najwyraźniej plakietka belgijsko-francuskiej medalierki, z ustaloną przez nią nową stylizacją polskiego orła — te „masońsko-bolszewickie” gwiazdki to jednak francuski wymysł (Zygmuntowi Kamińskiemu kamień spadłby z serca :) — była w latach 20 tak popularna, że prowincjonalni polscy artyści (tak, tak — wygląda na to, że nie tylko Kamiński) gremialnie sięgali po nią z braku swojej własnej inwencji i z racji nieufności wobec tubylczych wzorców.
Powodując się zapewne kompleksem niższości wobec pierwowzoru, pochodzącego ze stolicy sztuki, mody i miłości, porywali się na jego poprawianie — wyprostowanie sylwety, uporządkowanie układu piór, dopracowanie szczegółów korony, oka, dzioba, przepaski, gwiazdek itp. Ewidentnie nie poszły na darmo prusackie wysiłki Fryderyka II Wielkiego europejskiego cywilizowania polskich Irokezów. Voilà — France elegance — c'nie?
[Koniec komentarza sarkastycznego]
Gdyby Jerzy Michta dokonał — tak jak pisał — dokładnej analizy katalogu wystawy Orzeł Biały — 700 lecie herbu państwa polskiego, być może nie postawił tak głęboko nieprawdziwej tezy. A szkoda, bo trop był dosłownie na wyciągnięcie ręki.
Także Andrzej-Ludwik Włoszczyński miał szansę przypomnieć sobie, że w 2013 roku widział w prezentacji przedstawionej przeze mnie podczas panelu Design Narodowy na Targach Graficznych STGU pewne czarno-białe zdjęcie. Ale cóż — oczy mają, ale nie widzą tylko… „paczą”.
Zamiast „abstrahować od źródeł” należało pogłębić zakres poszukiwań. Warto było przykładowo zapoznać się z technologią wykonania plakiety. Otóż oryginalne wersje plakiety, sygnowane znakiem Mennicy Paryskiej, nie są odlewem (jak kopie bez oznaczeń), lecz medalem tłoczonym — w technice frappe au balancier, czyli za pomocą specjalnej prasy.
Oznacza to zatem, że plakietę można było wytłoczyć z dwóch osobnych matryc. I tak matryca z wizerunkiem Paderewskiego jak najbardziej pochodzić może z płaskorzeźby wykonanej w roku 1924, ale matryca z orłem już niekoniecznie. Moim — skromnym oczywiście zdaniem — jest późniejsza, stanowiąc medialierskie przetworzenie wzoru orła z… [treść niedostępna z uwagi na przygotowywany artykuł] :)
Tym razem to ja żywię „domniemanie graniczące z pewnością”, iż mamy do czynienia z plakietą zawierającą portret Paderewskiego autorstwa Elizy Beetz-Charpentier sygnowany datą 1924, a nie z plakietą wybitą przez Mennicę Paryską w roku 1924.
Jeśliby ktoś miałby zamiar zarzucić mi, że niczego udowodniłem to oświadczam, że nie było to na teraz moim zamierzeniem, gdyż
- wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem.
Zatem w swoim czasie objawi się dowód ostateczny — dokument z podpisem Elizy Beetz-Charpentier.
PS. Informację o tym fakcie przekazałem szacownemu gronu historyczno-heraldycznemu w czasie nieformalnego spotkania przy obiedzie po Konferencji naukowej pt. „Orzeł Biały, ale jaki?”, zorganizowanej przez Muzeum w Rybniku we współpracy z Polskim Towarzystwem Heraldycznym, o której w dużym skrócie na portalu www.jakiznaktwoj.pl (patrz: Orzeł Biały, ale… czy taki? Aktualności).
1 Jerzy Michta, Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały — godło państwa polskiego w państwowej i terytorialnej heraldyce, Kielce 2017, s. 28 2 Tamże, s. 31
3 Andrzej-Ludwik Włoszczyński — głos w dyskusji pod artykułem redakcyjnym signs.pl, MKiDN: Planujemy uporządkowanie, a nie zmianę symboli narodowych, signs.pl 07.08.2018 4 Andrzej-Ludwik Włoszczyński, Dwa w jednym, orlidom.pl 17.10.2018
• godło państwowe — ozdoba loży Prezydenta RP 1931, foto: archiwum własne
Niejako w cieniu obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości mija w dniu 22 listopada 130. rocznica urodzin Zygmunta Kamińskiego — autora wzoru graficznego polskiego godła państwowego — herbu «Orzeł Biały» — z roku 1927. W podobnej „ciszy” minęło w zeszłym roku 90-lecie ustanowienia jego projektu oficjalnym godłem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej.
I nic w tym dziwnego, gdyż sam Zygmunt Kamiński był człowiekiem tyleż ogromnej kompetencji, co niezwykłej pokory i skromności. A trzeba przyznać, że jego dokonania na polu artystycznym budzą szacunek. Co więcej — choć stanowiło to dla niego zapewne bardzo trudną decyzję, zrezygnował z własnej twórczości, aby poświęcić się dydaktyce, a jego osobisty wkład w powstanie i rozwój Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej jest nieoceniony.
Niewielu ma jednak tego świadomość. I jedynie ewidentny brak tej wiedzy może być wytłumaczeniem postawienia — moim osobistym zdaniem nieprawdziwego i krzywdzącego — zarzutu o „przerysowaniu przez Zygmunta Kamińskiego orła z plakietki Elise Beetz-Charpentier” przy projektowaniu godła państwowego, podniesionego przez Jerzego Michtę w jego publikacji Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały.*
Podobnie traktuję wtórujący Jerzemu Michcie głos Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego, opublikowany na jego portalu orlidom.pl, który „abstrahując od udowadniania źródłami” uznaje domniemania Jerzego Michty za graniczące z pewnością.**
Przedmiotowe opinie dotyczą wyemitowanego przez Mennicę w Paryżu medalu, na którego awersie widnieje portret Ignacego J. Paderewskiego, sygnowany przez francuską (pochodzenia belgijskiego) medalierkę Elisę Beetz-Charpentier, a na rewersie stylizowany wizerunek ukoronowanego orła. Podstawą sformułowanego przez Jerzego Michtę oskarżenia jest data 1924 umieszczona przy portrecie pianisty, która dowodzić ma wtórności przedstawienia orła w autorskim projekcie godła RP Zygmunta Kamińskiego z roku 1927, wobec przedstawienia orła na medalu.
Szanując prawo do stawiania najbardziej śmiałych hipotez należałoby oczekiwać przeprowadzenia dogłębnej kwerendy źródłowej i rzetelnej metodologii badań. Z przykrością należy zauważyć, że w tym kontekście postawiona przez Jerzego Michtę teza budzić może wątpliwości co do metody badawczej autora. Podobnym mankamentem obarczone jest wnioskowanie Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego.
Komentarze do bezkrytycznie powielonej przez media analizy Jerzego Michty i Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego dowodzą, że polskie godło państwowe — herb «Orzeł Biały» — a w szczególności wizerunek orła, jest tematem równie intrygującym i budzącym emocje, co wymagającym staranności badawczej. Należy zatem ubolewać, że temat tak ważki wizerunkowo — nie wspominając o zwykłym szacunku dla nieżyjącego już człowieka — nie skłonił obu profesjonalistów do podjęcia wytężonego wysiłku w ich pracy badawczej.
I choć jestem przekonany, że sam Zygmunt Kamiński zniósłby kolejne oskarżenie w pokorze i milczeniu — podobnie jak nie podejmował publicznej polemiki z zarzutami stawianymi mu w roku 1928 — to po analizie treści opublikowanych w mediach odnoszę nieodparte wrażenie „graniczące z pewnością”, iż nie dochowano szczególnej staranności oraz należytej rzetelności, a postawiony publicznie zarzut może nosić znamiona naruszenia dobrego imienia Zygmunta Kamińskiego.
PS. W najbliższym czasie opublikowany zostanie artykuł weryfikujący negatywnie tezę Jerzego Michty.
* Jerzy Michta, Średniowieczny i współczesny Orzeł Biały — godło państwa polskiego w państwowej i terytorialnej heraldyce, Kielce 2017
** Andrzej-Ludwik Włoszczyński, Dwa w jednym, orlidom.pl 17.10.2018
• Zygmunt Kamiński, rzeźba Zofia Trzcińska-Kamińska, archiwum własne, foto © Aleksander Bąk
• Herb państwowy, Załącznik nr 1 do rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 13 grudnia 1927 r., Dz. U. 1927 nr 115 poz. 980
Wbrew pozorom Niepodległa nie wzięła się ni stąd ni z owąd. Na odrodzoną Niepodległą złożyła się ofiara — często ofiara z życia. Bo odrodzenie zakłada uprzednią śmierć. Cieszmy się zatem życiem w wolności pamiętając, że wolność to zadanie, a nie igrzyska.
* Odrodzenie/Rebirth — produkcja: Ruch Społeczny im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
kreacja: Tengent / Marcin Karolewski
scenariusz: Tobiasz Piątkowski, Krzysztof Noworyta, Marcin Karolewski
Wsparcie: Polska Fundacja Narodowa
• Mamy Niepodległą © 2015 Aleksander Bąk
— na obchody 100. Rocznicy Odzyskania Niepodległości
Wzmożony ruch na stronie internetowej www.jakiznakwoj.pl sygnalizuje zbliżanie się kolejnego święta narodowego. W oparciu o analizę wyszukiwanej treści przygotowałem w 2015 roku mini opracowanie dla wszystkich poszukujących patriotycznych materiałów edukacyjnych dla najmłodszych (i nie tylko).
A zatem dla tych, którzy jeszcze nie mają lub nie wiedzą jak przygotować prawdziwą Kokardę Narodową na obchody Narodowego Święta Niepodległości — instrukcja jej wykonania do pobrania w pliku .pdf.
Do dyspozycji jest także kolorowanka z symbolami narodowymi.
Uwaga! Opracowanie udostępnione zostaje na potrzeby użytku prywatnego na następujących zasadach:
- dozwolone jest wykorzystanie jedynie w oryginalnej postaci, bez możliwości tworzenia tzw. utworów zależnych — przerabiania lub częściowego wykorzystywania grafik;
- niedozwolone jest rozpowszechnianie publiczne — w szczególności w internecie — bez uprzedniego uzyskania zgody autora;
- bezwzględnie zakazane jest użycie opracowania w całości lub częściowe dla celów komercyjnych.
• Polska Kokarda Narodowa / Polish national cockade — Instrukcja © 2011 Aleksander Bąk • Polskie symbole narodowe / National symbols of Poland — Kolorowanka © 2015 Aleksander Bąk
Ilustracja: Kokarda Narodowa © 2011 Aleksander Bąk
Niebo: Ci, którzy umierają w łasce i przyjaźni z Bogiem oraz są doskonale oczyszczeni, żyją na zawsze z Chrystusem. Są zawsze podobni do Boga, ponieważ widzą Go „takim, jakim jest” (1 J 3,2), twarzą w twarz.*
Uroczystość Wszystkich Świętych:** zamiast komentarza klasyka — Louis Armstrong „When The Saints Go Marching In”:
* Art. 1023 — Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallottinum 1994
** Uroczystość Wszystkich Świętych (łac. Sollemnitas Omnium Sanctorum) — w Kościołach łacińskich uroczystość ku czci wszystkich chrześcijan, którzy osiągnęli stan zbawienia i przebywają w niebie, przypadająca corocznie na dzień 1 listopada, treściowo połączona z następującym po niej obchodem liturgicznym Dnia Zadusznego. W doktrynie Kościoła katolickiego jest wyrazem wiary w obcowanie świętych i powszechne powołanie do świętości — Wikipedia
Ilustracja: Olsajn†s — grafika publicystyczna © 2014 Aleksander Bąk
Słowo na… „niedzielę wyborczą”
Sprawiedliwi, wołajcie radośnie na cześć Pana,
prawym przystoi pieśń chwały.
śpiewajcie Mu przy harfie dziesięciostrunnej.
Śpiewajcie Jemu pieśń nową, pełnym głosem pięknie Mu śpiewajcie!
Bo słowo Pana jest prawe,
a każde Jego dzieło oparte na wierności.
On miłuje prawo i sprawiedliwość: ziemia jest pełna łaskawości Pańskiej.*
Psalmy to tak naprawdę codzienna modlitwa uwielbienia, przebłagania i błagania — bo jest za co dziękować, za co przepraszać i o co prosić. Warto więc sięgać po Księgę Psalmów nie tylko „od niedzieli”. Dla zainteresowanych psalm 33 w różnych wykonaniach — do wyboru — mamy przecież demokrację :)
Na początek po hebrajsku:
I na zakończenie psalm czytany „szustakiem”.
* Ps 33,1-5 — Biblia Jerozolimska, Pallottinum 2006
Ilustracja: Psalterz Harleya, © British Library
Post scriptum poniedzielne
Otwórz moje wargi, Panie, a usta moje będą głosić Twoją chwałę.
Ty się bowiem nie radujesz ofiarą
i nie chcesz całopaleń, choćbym je dawał.
Moją ofiarą, Boże, duch skruszony, nie gardzisz, Boże, sercem pokornym i skruszonym.**
* Ps 51,17-19 — Biblia Jerozolimska, Pallottinum 2006
Gdy 10 lat temu wysyłałem projekt na konkurs na logo Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nie przypuszczałem, że historia zatoczy koło. A jednak…
W 2008 roku w ramach konkursowego opracowania zaproponowałem ujednolicenie tożsamości wizualnej rzadu RP w miejsce wprowadzanych coraz to nowych logotypów ministerstw (patrz: Wywijanie orła. Orzel jaki jest, nie każdy minister widzi.). Niestety konkurs nie został rozstrzygnięty, a propozycja pozostała bez odzewu. Co więcej, członkowie komisji konkursowej uzasadnili nierozstrzygnięcie konkursu z uwagi na — cytuję: «niski poziom, zarówno pod względem wizualnym jak i merytorycznym».*
Minęło 10 lat i… — ale o tym w swoim czasie.
|
|
